Beslenme, ebeveynlerin çocuklarını yetiştirirken yaşadıkları sorunlardan sadece bir tanesidir. Bu bağlamda bazı ebeveynler çocuklarına yemek yedirmekte güçlükler yaşadıklarını ve bu durumun kendilerini endişelendirdiğini dile getirebilmektedirler. Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) olan çocuklarda yaygın biçimde görülen beslenme sorunları yeni yiyeceklerin tüketimine karşı aşırı direnç gösterme, sınırlı tür de yiyecek tüketimi, yemek yerken kusacak gibi yapma (öğürme), tıbbî bir nedene bağlı olmaksızın yemekleri ağzından çıkarma ve duyusal uyaranlara aşırı duyarlılıktan dolayı belirli yiyecekleri ve özellikle büyük boyuttaki yiyecekleri yapısına bağlı olarak reddetme şeklinde tanımlanabilmektedir. OSB olan çocuklar özellikle duyusal alanlarda(dokunma, görme, tat, koku ve ses) çevresindekilere karşı aşırı hassas olma veya duyarsız kalma gibi davranışlar gösterebilmektedir. Bu durum çocukların bazı yiyecekleri yemek konusunda direnç göstermelerine neden olabilmektedir. Bu nedenle yemeğin tadına bakma, koklama ve hissetme (duyusal sorunlar) ve yemeğe ilişkin deneyimler OSB olan çocukların beslenmesini etkileyebilmektedir. Bu beslenme sorunlarının temelinde tıbbî yada davranışsal nedenler olabilir.Bu doğrultuda aşağıda yer alan bilgiler,OSB olan çocuğa sahip ailelerin çocuklarının yeme davranışlarını anlamalarına ve beslenme sorunlarını çözme konusunda çocuklarına rehberlik etmelerine yardımcı olmak için hazırlanmıştır. Beslenme Sorunlarında Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar ve Alınabilecek Önlemler Ailelerin öncelikle çocuklarının beslenme sorunu olup olmadığına karar vermesi gerekmektedir. Bunun için kendilerine bazı sorular sormalarında fayda vardır. Bu sorulara verdikleri yanıtlar yapacakları hakkında onlara fikir verecektir. Ne zaman endişelenmeliyim? Ailelerin kendilerine ilk sormaları gereken soru budur. Kültür nedeniyle ve tecrübe eksikliğine bağlı olarak ailelerin ,çocuklarının beslenmeleri ile ilgili yanlış bilgileri yada kaygıları gelişebilmektedir. Bu nedenle önce sizi endişelendiren düşüncenizin yerinde olup olmadığına karar vermeniz gerekmektedir. Aklınız da ki sorulara aşağıdaki yanıtları alıyorsanız bir uzmanla Görüşme zamanınız gelmiştir: Çocuğunuz kilo kaybediyorsa ve ya sağlık problemleri yaşıyorsa, Çocuğunuz sınırlı türde ve/veya çok az yemek yiyorsa, Yemek zamanı geldiğinde problemli davranışlar gösteri- yorsa. Verdiğiniz yanıtlara bağlı olarak tıp hekimleri(dâhiliye uzma nı vb.),psikologlar, diyetisyenler ve özel eğitim öğretmenleri ile görüşmeler yaparak durumun tıbbî yada davranışsal boyutları hakkında bilgiler edinebilirsiniz. Bundan sonra atacağınız adımlar durumun tıbbî ve davranışsal destek gerektirip gerektirmediğine bağlı olarak şekillenecektir. Beslenmeyi etkileyebilecek tıbbî durumlar var mı? Çocuğunuzda sınırlı türde besin tüketme, yemek seçme gibi beslenme sorunları gözlemlediğiniz de yapılması gereken ilk şey tıbbî değerlendirmeye başvurmaktır. Çünkü sorunların çok çeşitli ve beklenmedik nedenleri olabilmektedir. Örneklendirmek gerekirse,çocuğunuz yemek yemiyorsa bu durum mide ağrısından kaynaklanıyor olabilir. Kabızlık problemleri çocuğunuzun mide krampları geçirmesine ve yemeğin reddine neden olabilir. Bununla birlikte reflü veya mide rahatsızlığı gibi sorunlarda mide ağrısına neden olabilir ve çocuğunuzu yemek istemez hâle getirebilir. Bu ve benzeri durumlar nedeniyle öncelikle sorunların altında tıbbî yaklaşımla müdahale gerektirebilecek nedenlerin olup olmadığı araştırılmalıdır. Beslenme sorunlarının nedenleri arasında ele alınması gereken noktalardan biride çocuğunuzun alerji durumunun değerlendirilmesidir. Çocuğunuzun özellikle bazı besinlerden sonra vücudunda kızarıklıkların oluşması onun çeşitli besinlere karşı alerjisi olduğuna işaret edebilir. Bu durumda çocuğunuzun uzman doktorlar tarafından değerlendirilmesi ve hangiyi yiyeceklere karşı alerjisi olduğunun belirlenmesi gerekmektedir. OSB olan çocuklarda çiğneme veya besinleri yutma alanlarında görülebilecek güçlükler de beslenme problemlerinin tıbbî nedenleri arasında olabilir. Eğer ki tıbbî değerlendirme sonucunda beslenme sorununa neden olarak fizyolojik bir neden bulunamıyorsa, sorunun altında davranışsal bir durum olduğu da düşünülebilmektedir. Bu noktada ebeveynlerin sadece doktorlarla değil diğer uzmanlarla da çalışarak destek almaları uygun olacaktır. Özel eğitim öğretmenleri ve yaş grubuna bağlı olarak diğer eğitimcilerin de süreç içerisinde yer almaları gerekecektir. Aşağıda ki soruya ebeveynin vereceği yanıt süreci şekillendirecektir. Beslenmeyi etkileyebilecek davranışsal ve gelişimsel Durumlar var mı? Beslenme sorunları tıbbî nedenlerden kaynaklanabilmektedir. Fakat OSB olan çocukların beslenme sorunlarının altında davranışsal konular da yatabilmektedir. Bu sorunlar farklı şekilde ebeveynlerin karşısına çıkabilmektedir. Örneklendirmek gerekirse, çocuğunuz yemeğin duyusal yönlerine (tadına, şekline, kokusuna, sertliğine, sıcaklığına,rengine vb.)karşı hassas olabilir.Bu nedenle ailelerin gözlemler yaparak kendilerine notlar çıkarmaları çocuklarının yiyeceklerin hangi duyusal özelliklerine hassas olduğunu belirleyebilmelerine yardımcı olacaktır. Bu notları oluştururken çocuğunuzun, • Ne yediği, • Ne kadar yediği, • Ne yemeyi reddettiği, • Öğünler sırasındaki davranışlarını kayıt etmeniz çeşitli faydalar sağlayacaktır. • Bu bilgiler danışacağınız uzmana genel durumunuz veya bir besin hassasiyeti hakkında bazı ipuçları verebilir. Tıbbî sorunlar ve davranış problemleri karşısında ne yapacağım? Öncelikli olarak çocuğunuzun aile hekimine başvurun. Aile hekiminin beslenme sorunlarının üstesinden gelebilmek için neler yapılabileceği ile ilgili size öneriler sunması ve yönlendirmelerde bulunması beklenmektedir. Ancak beslenme sorunlarının birden fazla nedeni olabileceği için bu sorunun çocuğunuzun ihtiyaçlarına göre diğer uzmanlarla birlikte iş birliği içerisinde ele alınması gerekmektedir. Bu bağlamda dâhiliye uzmanı, psiyatrist ,konuşma terapisti ve davranış problemlerinin üstesin- den gelebilmek için alan uzmanı kişilerle işbirliği yapılmalıdır. Bununla birlikte randevu almadan önce danışacağınız uzmanın çocuğunuza en kaliteli hizmeti verebilmesi için beslenme sorunları ve OSB olan çocuklarla ilgili bilgi ve deneyimlerini göz önünde bulundurmanız önem taşımaktadır. Ev Ortamında Beslenme Sorunlarını Çözebilmek İçin Yapılabilecekler Bu kısımda ailelerin çocuklarının beslenme sorunlarının üstesinden gelebilmeleri için evlerinde uygulayabilecekleri bazı temel öneriler yer almaktadır. Öncelikle ilk hatırlanması gereken“Her çocuk farklıdır!”kuralıdır. Bu nedenle önerileri kullanırken çocuğunuzun gereksinimlerini ve özelliklerini dikkate alıp öneriler üzerinde gerekli uyarlamaları yapmanız önem taşımaktadır. Rutin oluşturun Çocuğunuzun beslenme güçlüklerini azaltmak için yapılabilecek uygulamalardan biri beslenmenin rutin bir şekilde gerçekleşmesini sağlamaktır. Bunun için çocuğunuza mümkünse hep aynı yerde ve aynı saatlerde yemek yemesini sağlayın. Aynı zamanı, yeri ve rutini sürdürmek, çocuğunuza yemek zamanlarında ne olacağı ve yemek sırasında ne yapması gerektiği ile ilgili ipuçları sunarak olası problem davranışların önlenmesine fırsat sağlar. *Öğünler arası atıştırmaları düzenleyin: Öğünlerden sonra gerçekleşen atıştırmalar çocuğunuzun iştahını azaltabilir ve onun yeni yiyecekleri denemesini güçleştirebilir. Bu nedenle çocuğunuzun hem öğünlerini hem de atıştırmalık zamanlarını planlayarak planlamanın dışında yemek yemesine müsaade etmeyin. Bu planlamayı çocuğunuzun ihtiyaçlarına göre diyetisyen eşliğinde yapabilirsiniz. Bununla birlikte rutinlere çocuğun çevresindekilerin de özen göstermesi çocuğunuzun rutinlere bağlı kalma olasılığını arttıracaktır. *Rahat ve destekleyici bir oturma şekli sunun: Çocuğunuzun dik oturabilmesi ve dengesini sağlayabilmesi için ayaklarının bir zeminle birleşmesi gerekmektedir. Bunun için yemek masasının ve sandalyesinin çocuğun boyuna uygun olması gerekmektedir. *Yemek zamanını sınırlayın: Normal şartlarda bir öğün yarım saat içerisinde tüketilebil- mektedir. Bu nedenle yemek zamanlarını ve atıştırmalıkları 15- 30dakika ile sınırlayın. Yemek zamanı bittiğinde sofrayı toplayın ve çocuğunuzun masadan ayrılmasına izin verin. *Çocuğunuzun yiyecekleri keşfetmesine ve onlarla oynamasına izin verin Çocuklar oyun yoluyla öğrenirler ve buna yiyeceklerle oynamak da dâhildir. Oyun sırasında yiyeceklerin görünüşü ve duyusal özellikleri hakkında çocuğunuzla konuşun. Bunu“yemek okulu” olarak düşünün ve besinlerin özelliklerini birlikte keşfedin. Her hafta çocuğunuzun oyunla yemek yemeyi öğrenmesini sağlamak için sizde biraz zaman ayırın. Burada önemli olan çocuğunuzun yiyecekleri yemesinden ziyade onların duygusal özellikleri hakkında fikir edinmesi, yiyecekleri keşfedebilmesi ve böylece duyu hassasiyetinden kaynaklanabilecek problemlerin önüne geçilebilmesidir. *Yemek masasında birlikte oturun: Çocuklar gözlemleyerek öğrenirler. Bu bağlamda çevresel ipuçları tüm çocuklara ve özellikle OSB olan çocuklara ne yapmaları gerektiğine dair ipuçları sunar.Bu bağlamda aile üyeleri birlikte yemek yeme sayesinde çocuğunun yemek yemeye karşı dikkatini artırabilir ve yemek sırasında yeme davranışını modelleyebilir. *Olumlu davranışları pekiştirin: Çocuğunuz yeni yiyeceklere yaklaştığında veya onları denediğinde övgüde bulunun. Üfleme balonları veya çıkartma gibi ödüllerle yeni beslenme davranışlarını pekiştirin. Pekiştirilen yeme davranışlarının ileride de gerçekleşmesi beklenmektedir. *Olumsuz davranışları görmezden gelin: Mümkün olduğunca çocuğunuzun tükürme, fırlatma veya yemek yemeyi reddetme davranışlarını görmezden gelin.Çünkü olumsuz davranışlara dikkatinizi verdiğinizde bu davranışların artarak devam etmesi olasıdır.Bu nedenle ailelerin olumsuz davranışlar yerine dikkatlerini yemekle ilgili sorunlara yönlendirmesi gerekmektedir.Bu davranışlarla başa çıkılamadığı zamanlarda ise uzman desteğine başvurmak önem taşımaktadır. *Menü de sevdiği ve sevmediği yiyeceklere yer verin: Yemek sırasında çocuğunuzun sevdiği ve sevmediği yiyeceklerden bir menü oluşturmak önem taşımaktadır. Bu konuda önerilen, çocuğa bir seferde sadece üç yiyecek sunmaktır. Bu doğrultuda menüye Çocuğunuz tabağındaki yeni veya sevmediği yiyeceği reddederse çocuğunuzun bu yiyeceğe alışmasını sağlamak için yiyeceği yanında bulunan ayrı bir tabağa koyun. Bununla birlikte çocuğunuzun yemek yeme ihtimalini artırmak için yeni yiyecekleri küçük lokmalar şeklinde menüye ekleyin. OSB olan çocuklar ayrıca duyusal özelliklerinden dolayı bazı yiyeceklerden korkabilir ve yiyeceğin renginden, kokusundan veya şeklinden dolayı beslenmeye karşı aşırı direnç gösterebilirler. Örneğin bazı çocuklar yiyeceğin renginden, kokusundan veya şeklinden dolayı beslenmeye karşı aşırı direnç gösterebilirler. Örneğin, portakala renginden dolayı aşırı direnç gösteren bir öğrenci turuncu bir odada bulunmaktan aşırı rahatsız olabilir. Bu durumları göz önünde bulundurarak yiyecekler çocuklara aşamalı bir şekilde verilmelidir.Örneğin elmalara aşırı tepki gösteren bir çocuğun elmaya yaklaşabilmesi için çeşitli uyarlamalar yapılabilir.Bu uyarlamalardan biri çocuktan elma- yı yemesini beklemekten ziyade öncelikle ona karşı korkuları- nın giderilmesine dayalı olmalıdır.Bunun için,yemek sırasında elma çocuğun uzağına bırakılarak zaman içinde aşamalı olarak çocuğa yaklaştırılabilir. Sonra elmaya çatalla, peçeteyle ve en sonunda parmaklarıyla dokunması sağlanabilir. Elmayı parmakla tutması sırasında otuz saniye gibi bir süre ile bu süreç sınırlandırılabilir ve çocuk otuz saniye boyunca elmayı elinde tuttuğunda ona tercih ettiği bir etkinlik ödül olarak sunulabilir *Yiyecekleri marka kutularından veya ambalajlarından çıkarın: OSB olan bazı çocukların özellikle bazı markaların logolarına karşı aşırı hassasiyetleri olabilmektedir. Bu nedenle çocuklar yiyeceğe değil markaya veya logoya odaklanarak saatlerce onlarla zaman geçirebilmektedirler. Bu durumda yiyecekler kutularından veya ambalajlarından çıkarılarak şeffaf başka bir kutuya alınabilir. *Çocuğunuzun ilgilerinden hareket edin ve seçim yapmalarına izin verin: Yemek hazırlarken çocuğunuzun ilgilerine göre ve ona ne yemek istediği ile ilgili sorular sorarak bir menü oluşturmanız problem davranışların önlenmesi için önemlidir. Çocuğunuza seçim yapma fırsatı sağladığınızda kendi istediği bir yiyeceği tüketecek olmasından dolayı da haz problem davranışla karşılaşılacaktır. Bununla birlikte çocuğunuzun yeterliklerine göre menüyü birlikte hazırlayabilirsiniz. Örneğin birlikte sandviç hazırlayabilir, salata yapabilir veya çorba yaparken çocuğunuzun çorbayı karıştırmasına fırsat verebilirsiniz. *Bölmeli tabaklara yer verin: OSB olan bazı çocuklar, besinlerin birbirine temas etmesini istemezler. Bu nedenle çocuklarınızın böyle bir hassasiyeti olduğunu gözlemlediğinizde besinlerin bölmeli tabaklarla sunulması gerekmektedir. SONUÇ VE ÖNERİLER Beslenme sorunlarının başarılı bir şekilde tedavi edilebilmesi için öncelikle olası tıbbî nedenlerin ve kişisel özeliklerin tanımlanması gerekmektedir. Bu nedenle, OSB olan çocukların gelişim alanlarının bütüncül bir şekilde ele alınarak disiplinler arası bir yaklaşımla desteklenmesi önem taşımaktadır. Bu süreçte dikkat edilmesi gerekenler uzman görüşleri doğrultusunda sürecin yürütülmesi ve önerilerin bilimsel dayanaklarının sorgulanmasıdır. Bu doğrultuda, eğitimciler, doktorlar, diyetisyenler,psikologlar,iş uğraşı terapistleri gibi çocuğun gelişimini desteklemelidir. Mürşide BARIN Okul Hemşiresi
Beğen |
0 kişi beğendi